Windesheimers op de heide bij ADW

AALTEN – Hans de Graaf verzorgt op donderdag 20 november een lezing over de kloosterlingen van klooster Schaer in Bredevoort. De Graaf houdt zijn inleiding op uitnodiging van Oudheidkundige Werkgemeenschap ADW (Aalten – Dinxperlo – Wisch). Aanvang is 19.45 uur bij De Pol in Aalten. Toegang is gratis.

Het was een prima plaats, die de kloosterlingen uit Windesheim in 1429 aangeboden kregen. Er was meer dan voldoende water, winbare klei en een grote heide voor schapen. Zij hadden door politieke strubbelingen het klooster bij Zwolle moeten verlaten. De ontheemden hoorden bij een geestelijke en kerkelijke vernieuwingsbeweging in de late middeleeuwen: de moderne devotie. Geert Grote uit Deventer (1340-1384) had hiertoe de aanzet gegeven en vanuit het stroomgebied van de IJssel verspreidde zich  deze ‘spirit’. Men kan spreken van een West-Europese geestelijke beweging.

De edelman Derck van Lintelo schonk de vluchtelingen zijn grond in een hoek van de Schaersheide, tegen de rand van een moeras. Een nieuw klooster werd gesticht: ‘Nazareth’, in de volksmond ‘klooster Schaer’. Toen het conflict voorbij was, keerde een deel van de mannen huiswaarts. De achtergebleven kloosterlingen financierden de uitbreiding van het eenvoudige huis uit schenkingen ter ere Gods. De gift van de Zutphense patriciër Conraedt Slindewater gaf mede ‘body’ aan het jonge klooster van het kapittel van Windesheim.
De kloosterlingen waren bedreven in het watermanagement om de voeten droog te houden op de natte gronden, maar ook voor de benutting van de waterkracht en het op peil houden van de vijvers en grachten. De merkwaardige ‘Schans’ in het kloostergebied was een onderdeel van de waterhuishouding en mogelijk ooit een kluizenaarsplaats.

In geestelijke zin waarborgde het klooster een verbinding met andere kloosters van de moderne devotie door het jaarlijks te houden generaal kapittel. De Windesheimse kloosterverenging, waartoe Nazareth behoorde, was in haar bloeiperiode een factor van belang in de laatmiddeleeuwse samenleving. Die was in al haar aardse vezels doordrongen van een hoger bestaan.
Nazareth was ook een bedrijf. Het bezat profijtelijke gronden in de polders van Nijbroek op de Veluwe, ten zuiden van Doesburg en boerderijen in de regio. Op een speciale plek bij het klooster werden wilde paarden bijeengedreven en op de heide tot onder Grol graasden schapen.

De verovering van Bredevoort door Prins Maurits in 1597 luidde de definitieve ondergang van het klooster in. Het verzet daartegen van de laatste prior, Johan van Vueren, eerder prior van de Agnietenberg bij Zwolle, laat nog de geest van de moderne devotie zien.

Onderzoek bracht veel interessant materiaal aan het licht. Door het betrekken van de geestelijke en materiële omgeving van het klooster is deze publicatie over de locatie Nazareth ook een geschiedenis van een woelige periode geworden. De auteur gaat tevens in op de culturele erfenis van het kloosterlandschap in de buurtschap ’t Klooster (gemeente Aalten). In de bijlagen is een voorlopige chronologische lijst met documenten van Nazareth opgenomen. Ook de geschiedenis van de Aaltense Kruiswegstaties in relatie tot het klooster en zijn spiritualiteit wordt in een bijlage  behandeld. Deze staties behoren thans tot de collectie van het Catharijneconvent in Utrecht en zijn een voorbeeld van laatmiddeleeuwse devotie.

Hans de Graaf (1943) is in Bredevoort geboren, groeide daar op en volgde de opleiding tot onderwijzer aan de Aartsbisschoppelijke Kweekschool St.-Ludgerus in Hilversum. In Haaksbergen en Aalten was hij 30 jaar directeur van basisscholen. Hij was voorzitter van de Aaltense Musea,  publiceerde in regionale historische tijdschriften en is mede-auteur van het boek “Erfenis voor vandaag en morgen’, waarin alle r.k.- kerken in Oost-Gelderland (Uitgeverij Fagus- IJzerlo 2009) beschreven worden. Als oprichter van De Gaostok in Aalten zet hij zich in voor lessen over het plaatselijke en regionale erfgoed. Hij was jarenlang voorzitter van de St.-Helenaparochie in Aalten en is thans bestuurslid van de parochie St.-Ludger, de Ludgerkring Oost-Gelderland, de stichting Culturele Grenscontacten  Achterhoek en West-Münsterland en voorzitter van Bredevoorts Belang.