Première N18 filmdocumentaire

GROENLO – De aanleg van de nieuwe N18 Twenteroute is ongetwijfeld de grootste technische ingreep ooit in de Achterhoek. De weg verbindt de A18 met de A35, maar verdeelt buurtschappen. Dat alles en véél meer is vastgelegd in een documentaire film die vrijdagavond 18 mei in première gaat: voor de Achterhoek om 20:00 uur in zaal De Mattelier in Groenlo, voor Twente op dezelfde tijd in bioscoop Concordia in Enschede.

In de weken daarna gaat de film op tournee naar alle plaatsen aan de Twenteroute en is dan te zien in filmhuizen, cultuurcentra en feestzalen voor €5 p.p. Bijzonder is een voorstelling op 27 mei in Neede, in de voormalige Luxor bioscoop aan de Borculoseweg. Die wordt ingericht als een drive-in bioscoop, uitsluitend voor gebruikers van scootmobielen en rolstoelen. Zij kunnen zo naar binnen rijden, omdat de bioscoopstoelen al jaren geleden zijn weggehaald.

De ruim twee uur durende filmdocumentaire laat zien hoe de nieuwe weg tot stand kwam met commentaren van inwoners die uit het tracé moesten verhuizen, aanwonenden die hun omgeving drastisch zagen veranderen en wegenbouwers die 26 kunstwerken bouwden en tientallen kilometers asfalt legden. Het is een onthullende, aandoenlijke, vermakelijke, informatieve en historische film, geschikt voor alle leeftijden.

De film is geregisseerd en gemonteerd door Ton Kraayenvanger in Neede, die door zijn documentaires internationale faam heeft verworven en tal van prijzen heeft gewonnen. Voor de productie van “N18 de Film” zorgden journalist Willem Kootstra in Neede en Jan Wanders in Eibergen, bestuurslid van Video club Berkelland, vanwaar het initiatief voor de documentaire uit ging.

Zo’n vijfentwintig cameralieden van filmclubs in Doetinchem, Groenlo, Berkelland, Haaksbergen en Enschede werkten zo’n drie jaren lang aan de film over de voorbereidingen en de aanleg van de 27 Km lange autoweg tussen Groenlo en Enschede en de verbetering van de N18 tussen Varsseveld en Groenlo.

Van de aanleg van de eerste 5.012 Km aan autowegen is nooit een filmdocumentaire gemaakt, van de laatste 27 Km tussen Groenlo en Enschede dus wel. Meer autoweg van tenminste deze lengte heeft Rijkswaterstaat niet in het verschiet. Dat maakt deze documentaire uniek. Ook uniek is dat het omvangrijke filmproject tot stand is gekomen zonder budget. Alle medewerkers leverden hun bijdrage ‘voor eigen rekening, risico en plezier’. Enkele buitengewone uitgaven werden gedekt door bijdragen van sponsors.

“We hebben de documentaire gemaakt om de ingrijpende en historische gevolgen voor Achterhoek en Twente voor altijd vast te leggen”, zegt regisseur Kraayenvanger. Door de historische en voor velen emotionele waarde is de documentaire een kostbaar bezit geworden van de gezamenlijke filmclubs. De film wordt uitgebracht op DVD voor slechts €10. De opbrengst ondersteunt de regionale videoclubs. “Koop er meer, de film is ook leuk om weg te geven”, bevelen de clubs aan.

Regionale omroepen in Gelderland en Overijssel droegen journaalbeelden bij voor de documentatie van de voorgeschiedenis. Die beslaan ongeveer twee en een kwart procent van de totale documentaire. Regionale omroepen tonen nu belangstelling voor de overige 97 procent van de film, die ook geschiedenis wordt.

De documentaire van de Achterhoekse en Twentse filmers is van historisch belang door de onthullende kijk op de verstrekkende gevolgen van de aanleg van de nieuwe autoweg voor mens en dier. N18/de film is neutraal over de noodzaak of overbodigheid van de nieuwe autoweg en brengt voorgeschiedenis en werkzaamheden chronologisch in beeld.

Een bioloog kijkt terug op zijn pleidooi om natuur en aantrekkelijk cultuurgebied te sparen door rondwegen aan te leggen om de dorpen aan de oude N18. Een oud-Gelders gedeputeerde vertelt hoe hij een nieuwe autoweg bepleitte om het moeilijk bereikbaar geworden Achterhoekse bedrijfsleven te beschermen en te steunen.

Een andere oud-Gelders gedeputeerde besloot een eerder afgewezen oostelijke rondweg voor Eibergen nog eens aan te kaarten, maar die optie bleef taboe. Het voorstel een nieuwe Twenteroute aan te leggen ten westen van Eibergen, Haaksbergen en Usselo had als gevolg dat veertig groepen in actie kwamen, wat verbetering van de verkeerssituatie met nog eens tien jaar vertraagde.

De nieuwe N18 Twenteroute is ‘een weg die iedereen nodig vond, maar niet voor eigen deur wilde hebben’. De film laat het verzet zien in de Achterhoek en wijst op aanvankelijk geringe belangstelling en loze beloften van ministers en hun verwijzingen naar geldgebrek.

Na jaren van studeren, protesteren en procederen kwam de doorbraak toen de Hoge Raad de laatste bezwaren tegen het jongste tracé ongegrond verklaarde. Prompt ontstond koortsachtige activiteit bij gemeentebesturen en nutsbedrijven om kabels en leidingen veilig te stellen waar ze het tracé kruisen. In de gemeente Haaksbergen moesten hoogspanningsmasten worden verhoogd.

Inmiddels had Rijkswaterstaat al zo’n vijfentachtig gezinnen met onroerend goed in het tracé uitgekocht. Dat kostte een derde van het €320 miljoen kostende wegenbouwproject, dat 27 Km autoweg omvat met op- en afritten, 26 kunstwerken en 44 km aan parallelwegen.

Spoedig bleek dat het tracé van de nieuwe N18 Twenteroute niet alleen de A18 en de A35 verbindt maar de tussenliggende regios verdeelt, wegens doorsnijding van buurtschappen en de leefgebieden van wilde dieren. Door de sloop van woningen en schuren moest prompt alternatieve woonruimte worden gebouwd voor beschermde vleermuizen. Bomen mocht pas worden gekapt nadat de laatste broedende vogels waren uitgevlogen. De ontsluiting van de Achterhoek bleek voordelen te brengen én schrijnende nadelen. Getroffen buurtschap-bewoners verweten de overheden tunnel-visie.

Rijkswaterstaat gunde de aanleg van de nieuwe N18 Twenteroute aan Noaber18; de werknaam van het consortium dat het werk zelf moest voorfinancieren en bovendien 25 jaar verantwoordelijk is voor het onderhoud van de autoweg. Met klinkende champagneglazen tijdens een ceremonie in Rietmolen ging  symbolisch de eerste schop de grond in, waarna een race tegen de tijd begon.

Noaber18 hanteerde slimme methoden om de autoweg zo efficiënt mogelijk aan te leggen. Het  tracé werd eerst gebruikt als bouwweg, met tijdelijke hulpbruggen over de kruisende regionale en lokale wegen. Vervolgens bouwde de aannemer de bruggen, fietstunnels, faunapassages en viaducten. Daarna werden de hulpbruggen verwijderd en kon de bouwweg worden afgewerkt en geasfalteerd als autoweg.

Op grond van zelf ontwikkelde virtuele modellen paste de aannemer de kunstwerken mooi in het landschap. Toepassing van de just-in-time methode voor de aanvoer van grondstoffen en materialen verkortte de werktijd en beperkte het bouwverkeer. De aanvankelijk voorziene oplevering van het project in het najaar van 2018 kon spoedig worden verzet naar eind april 2018.

Om bij Groenlo bruggen in de nieuwe N18 en de naastgelegen ventweg haaks over de Slinge te kunnen leggen werd de loop van de beek gewijzigd. Ook daarmee had Noaber18 geen moeite. Bovendien moest de aannemer bij Groenlo de afslag naar de Duitse buurgemeente Vreden verleggen. Daar moet het grensoverschrijdende verkeer nu enkele kilometers meer rijden.

De aannemer had ups en downs: slechte weersomstandigheden vertraagden de werkzaamheden enkele keren. Daardoor moest enkele weekeinden en ‘s nachts worden doorgewerkt om niet achter te geraken op het tijdschema. Noaber18 moest de funderingspalen voor het enige spoorwegviaduct in de route slopen en vervangen, omdat ze door een rekenfoutje niet voldeden aan eigen kwaliteitseisen. Dat leverde een vertraging op, die de dienstregeling van de Museum Buurt Spoorweg dreigde te torpederen. Daarom werd de spoorbaan tijdelijk langs de bouwput van het spoorviaduct gelegd, waardoor de pendeldiensten van de stoomtreinen tussen Haaksbergen en Boekelo konden doorgaan.

De aanvoer van tientallen meters lange liggers voor de brug over de Berkel bij Eibergen veroorzaakte ernstige verkeersopstoppingen, waardoor de buitengewone transporten enige tijd moesten worden opgeschort. De betonnen liggers werden tenslotte aangevoerd in het holst van de nacht en bij het licht van schijnwerpers over de rivier gelegd.

Een opsteker was dat de aanleg van de nieuwe autoweg het meest bezochte project was op de nationale Dag van de Bouw. Ook daarvoor en daarna was de belangstelling voor het werk van Noaber18 groot, zowel tijdens informatieavonden als bij de kunstwerken in het tracé.

Werken voor Noaber18 was ook in trek. Er kwamen tientallen specialisten uit het hele land en het buitenland, waaronder België, Duitsland, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Polen en Roemenië. Bovendien werkten tal van onderaannemers uit Twente en de Achterhoek mee met lokaal personeel. Noaber 18 plaatste bordjes langs de weg met dankbetuigingen in het Pools en Roemeens.

Wat de filmers parten speelde waren de strenge regels van de ARBOwet. Voor hun eigen veiligheid en die van de wegenbouwers konden zij in het tracé alleen filmen onder begeleiding van opzichters. Van buiten het tracé filmden de cameralieden veelal met telelens. Noaber18 bood de filmers een veiligheidscursus aan en gaf hen veiligheidskleding te leen: helmen, reflecterende hesjes en gepantserde schoenen. Zowel hoofd- als onderaannemers beseften snel dat zij een rol speelden in een historische documentaire. Aanvankelijk schuchtere medewerking werd spoedig prettige samenwerking.

De filmers volgden ook de werkzaamheden van aannemer BAM om de N18 veiliger te maken  tussen Varsseveld en Groenlo. De aanleg van fietstunnels, verbreding van weggedeelten en plaatsing van verkeerslichtinstallaties zijn pakkend in beeld gebracht met commentaren van lokale gemeente-vertegenwoordigers en personeel van BAM. Maar ook elders in het land filmden de cameralieden, onder meer bij Waterschap Rijn en Ijssel, bij de Asfaltcentrale in Doetinchem, het hoofdkantoor van Noaber18 in Nieuwegein en bij wegwijzerfabrikant Brimos in Hattem.

Regelmatig nodigde Noaber18 buurtbewoners uit om hen op de bouwweg een kijkje te gunnen bij de kunstwerken. Gebiedsconciërges onderhielden goede contacten tussenNoaber18 en de buurtbewoners, zoals blijkt uit een middag op pad met gebiedsconcièrge Boudewijn Albering.

De film toont de activiteiten van de wegenbouwers in mooie overzichten, details en close-ups, onder meer van een helicopter uit en met behulp van drones. De documentaire besteedt ook ruim aandacht aan de gevolgen van de aanleg van de weg voor flora en fauna naast die voor toerisme, industrie, woon-werkverkeer, studenten en aanwonenden en voormalige bewoners van het tracé.

Verder komen de bemoeienissen in beeld van waterschappen, gemeenten en bedrijven zoals de Military Boekelo, de Museum Buurt Spoorweg Haaksbergen en agrarische bedrijven, waaronder veevoederleverancier ForFarmers. Veiligheidsspecialisten van de politie, Sint Nicolaas, lokale politici en communicatieadviseurs vertellen over uiteenlopende aspecten van het project.

Gemeenten en historische kringen bogen zich over nieuwe namen voor doorsneden wegen. Dat leverde per 1 januari dit jaar 141 nieuwe adressen op voor mensen en bedrijven die niet verhuizen. Daarvan 9 in Oostgelre, 79 in Berkelland, 48 in Haaksbergen en 5 in Enschede.

De DVD is van 19 mei 2018 voor €10 verkrijgbaar bij onderstaande verkooppunten:
Eibergen – 123 pc center – J.W. Hagemanstraat 2
Borculo – Dick Meilink Mode – Muraltplein 29
Neede – Drukkerij ENED – Oudestraat 13
Haaksbergen – Ringfoto Vaarhorst – Spoorstraat 10
Groenlo – Wereld Winkel -Beltrumsestraat 28
Lichtenvoorde – Han ter Woerds Sport – Korte Rapenburgsestraat 7.

Dankzij de medewerking van diverse sponsors, waarbij zaalhouders in de regio, wordt de film in alle plaatsen aan het tracé van de N18 vertoond in grootbeeld. De voorstellingen hebben plaats op:

Vr. 18 mei De Mattelier, Groenlo, Achterhoekse première, aanvang 20 u.
Vr. 18 mei Concordia bioscoop, Enschede, Twentse première, aanvang 20 u.
Za. 19 mei De Olde Mölle, Neede, aanvang 20 u.
Di. 22 mei Het Borchuus, Varsseveld, aanvang 19.15 u.
Zo. 27 mei Luxor bioscoop, Neede, voor scootmobiel- en rolstoelgebruikers, aanvang 14.30 u.
Ma. 28 mei De Klok, Eibergen, aanvang 19.30 u.
Wo. 30 mei ‘t Zwaantje, Lichtenvoorde, aanvang 19.30 u.
Do. 31 mei De Oude Usseler School, Usselo, aanvang 19.30 u.
Do. 31 mei De Kappen, Kulturhus, Haaksbergen, aanvang 20 u.
Vr. 8 juni Dorpsaccommodatie Rietmolen, aanvang 20 u.